КЫАЙЫЫ КҮНЭ
Үрдүк чаҕыл күнү көрсө
Үүннэ бүгүн Кыайыы күнэ –
Үлүгэри үтүрүйбүт
Үтүмэннээх Үөрүү күнэ!
Уоруйахтыы биллэрбэккэ
Уолуппута, чачаппыта,
Улуу норуот дьолун быһан
Урдус Гитлер бөрөлөрө.
Сааскы көмүөл мууһун курдук
Туруммута бүттүүн норуот,
Сааттаах сидьиҥ фашист бииһин
Сабыта баттыыр өһүөннээх.
Хоту дойду кыраай дьоно
Хомурах хаардыы хомуллан,
Холбоспута, кыттыспыта
Хотой кынатын үүннэрэн.
Кыайыы туһугар диэн бүттүүн
Кыралыын, улаханныын
Кыырт көтөрдүү кылана
Кыбдьыгырыы көппүттэрэ.
Олоҥхолуу оҥоһуулаах
Оннук норуот туохха самныай,
Олох туһа диэбит дьоно
Оҥоһуулуун да оруннаах.
Үүрбүттэрэ үөдэннэри
Үлтүрүтэ үмүрүтэ.
Сүрдээх кэптээх дьоһун хоодуот
Сэбиэт нороут холбоһуга.
Үүннэ бүгүн Кыайыы күнэ,
Үлүгэри үтүрүйбүт
Үтүмэннээх үөрүү күнэ
Үрдүк чаҕыл күнү көрсө!
Төрүөтэ: // Васильева Л.Т. Дьоһуннаахтык чуопчаарыах.
– Дьокуускай: Дани-Алмас, 2020. – с.46
КЫАЙЫЫ КҮНЭ
Күүппүт күммүт,
Күндү күммүт –
Өлбөт-сүппэт кэскиллэнэн,
Үөрүү-көтүү үктэллэнэн,
Кыайыы күнэ
Бүгүн үүннэ!
Түмсүү күнэ,
Төлкө күнэ –
Сордоох сэрии суоһа мөлтүүр.
Сорсун санаа өрөгөйдүүр
Кыайыы күнэ
Бүгүн үүннэ!
Олох күнэ,
Уруй күнэ –
Норуоттарга эйэ, эрэл
Туругурар, дьоллоох, кэрэ
Кыайыы күнэ
Бүгүн үүннэ!
Үтүө күммүт,
Үрдүк күммүт –
Үйэ-сааска өлюөөдүйбэт,
Өһөр диэни өрүү билбэт
Кыайыы күнэ
Бүгүн үүннэ!
Төрүөтэ: // Күннүк Уурастыырап. Таптыыбын субу сири: Хоһооннор, поэмалар.
– Якутскай: Кинигэ изд-та, 1969. – с.19
КҮҮТҮҮЛЭЭХ КЫАЙЫЫНЫ УҺАНСАН
(ырыа)
Ол суостаах сэриини умнубат
Биһиги тыыннаахтар аналбыт,
Ыал ахсын истиҥник ахтыллар –
Геройдуу охтубут буойуннар.
Ыам ыйын чаҕылхай күнүгэр
Күүтүүлээх Кыайыыны уһансан –
Быыллыйбыт синиэллээх уолаттар
Кээлтэрэ Кыайыыны сандаардан.
Бу күҥҥэ ийэлии долгуйан
Хатыҥнаах чараҥмыт суугунаан –
Кэриэстиир охтубут буойунун
Хаһан да уостубат сулуһун.
Хас алаас, хас куорат аайытын
Сып-сырдык сүүрүктүү кутуллар –
Ветеран дьоннорбут үөрүүтэ,
Сардаҥа сыдьаайдаах Кыайыыбыт.
Төрүөтэ: // Мигалкин И.В. Сүрэх сылаас иэйиитинэн: Хоһооннор, интервьюлар, ахтыы.
– Дьокуускай: Бичик, 2004. – с.77
КҮНДҮ КЫАЙЫЫ КҮНЭ
Илин халлаан
Истиэнэтин анныттан,
Күлэн-салан,
Күндээрийэн таҕыста –
Күндү кыайыы күнэ.
Улуу Лена
Долгуннарын уматта,
Ойуу-мандар
Оһуордарын оонньотто –
Күндү кыайыы күнэ.
Саха кыыһын
Харахтарын кыымнаата,
Саҥа саргы
Сааскы тыалын сайгытта –
Күндү кыайыы күнэ.
Дьоллоох ырыа
Хоһоонугар холбосто,
Толоон, сыһыы
Торҕо ньуурун тупсарда –
Күндү кыайыы күнэ.
Үтүө көҥүл
Үчүгэйин үксэттэ.
Үлэ-хамнас
Үлүскэнин үрдэттэ –
Күндү кыайыы күнэ.
Истиҥ таптал
Иэйиитинэн имнэннэ,
Ийэ сирбит
Эриэккэһин элбэттэ –
Күндү кыайыы күнэ.
Төрүөтэ: // Күннүк Уурастыырап. Айымньылар. – Дьокуускай: Бичик, 2010. – с.79
КЫАЙЫЫ КҮНҮГЭР
Кыырыктыйбыт баттахтаах,
Ким доҕолоҥ, ким торуоскалаах,
Көрсүһүү үөрүүтүттэн
Сүүрбэлээх саастарыгар түспүт
Сэрии ветераннара түмсэллэр
Ыам ыйын 9 күнүгэр, Кыайыы күнүгэр
Умуллубат уот иннигэр.
Уйбааннар, Ньукулайдар
Сэмэннэр, Өлөксөйдөр, Баһылайдар… –
Соһуччу булсаннар куустуһаллар,
Сарын-сарыннарын таптайаллар…
Кыргыс хонуутугар охтубут
Доҕотторун ахтаннар,
Харахтарын уутун кистээбэккэ
Ытыыллар – олох сыанатын билбит,
Эйэлээх олох иһин хааннарын
тохпут ветераннар.
Бу күн күөх хонууну кыйан,
Кыайыы болуоссатынан
Хойукка диэри хаамсаллар,
Бу түүн утуйбаттар ветераннар.
Төрүөтэ: // Мигалкин И.В. Сүрэх сылаас иэйиитинэн: Хоһооннор, интервьюлар, ахтыы.
– Дьокуускай: Бичик, 2004. – с.53
КЭРИЭСТЭЭҤ, БУКА БАРЫ
Улуу Кыайыы күнүн үөрүүнэн көрсөбүт
Сэрииһиттэр мустаммыт,
Сүрэхпит ырыатын дуораччы ыллыыбыт
Өстөөҕү самнараммыт.
Ахтыаҕыҥ, доҕоттоор, аргыардаах күннэри
Ааспыт ыар хонуктары,
Ол уордаах сылларбыт уот кутаа күннэрин
Туораспыт буойуттары.
Кыргыс толоонугар охтубут доҕорбутун
Биһиги умнубаппыт,
Кинилиин үлэҕэ, үөрүүгэ куруутун
Эр санаалаах хаамсабыт.
Бүгүҥҥү эриэккэс олоҕу көрбөккө
Охтубут буойуттары
Сүһүөххэ тураҥҥыт уһун үйэлэргэ
Кэриэстээҥ, бука бары.
Уруйу этиэҕиҥ кыайыыга аҕалбыт
Коммунист партияҕа,
Үөрүүлээх бу күҥҥэ көтөҕөр бакаалбыт
Ананнын Ийэ сиргэ!
Төрүөтэ: // Иннокентий Артамонов. Эйэ чорооно: хоһооннор, поэма орто уонна улахан саастаах оҕолорго. – Якутскай: Кинигэ изд-та, 1981. – с.40
БҮГҮН
Бүгүн, Улуу кыайыы күнүгэр,
Эҕэрдэлиэҕиҥ кинилэри,
Ийэ дойду көмүскэлигэр
Кыргыһан, кыайан кэлбиттэри:
Маршаллары, адмираллары,
Сатыы, кынаттаах сэриилэри,
Халлааммытын, киэҥ муоралары
Харыстыыр эрэл илиилэри.
Эҕэрдэлиэҕиҥ күүс үлэнэн
Сэрии дьулааннаах сылларыгар,
Ийэ дойдуга эрчим эбэн
Модун күүс оҥорбуттарыгар:
Рабочайы, колхозтаахтары,
Биһиги тайҕабыт булчутун,
Уолаттары, кыргыттары –
Хорсун герой оҕолорбутун.
Ахтыаҕыҥ сүрэхпит умнубат
Дириҥ иэйиитинэн күн бүгүн,
Сэрии толоонугар охтубут
Аҕа, ини-бии дьоннорбутун.
Буорах уоттаах сыллары курдат
Илэ-бааччы кэлэн көстөллөр,
Адьас тыыннаах субу баар курдук,
Сэрииттэн эргийбэтэх дьоннор.
Кинилэр биһигини кытта
Эмиэ үөрэр-көтөр курдуктар,
Сэрии саҕанааҕы уот саҕахтан
Сулус буоланнар, дьон буоланнар
Көстөн кэлэллэр барахсаттар.
Эҕэрдэ эһиэхэ, геройдар,
Бу кыайыыны аҕалсыбыттар,
Дьолбут иһин охтубуттар.
Төрүөтэ: // Иннокентий Эртюков. Улахан омурҕан: хоһооннор.
– Якутскай: Кинигэ изд-та, 1976. – с.39
ЫАМ ЫЙЫН 9 КҮНЭ
Үчүгэй да этэ ыам ыйын
Тохсус сарсыардата, –
Кэлэр үйэлэргэ суол ыйан,
Күммүт сандаарбыта.
Ол күҥҥэ саа тыаһа, санаабар,
Үгүс үйэлэргэ,
Сэриилэр халҕаннарын сабар
Сэрэтии буолбута.
Саабытын ууран, суулаабыппыт,
Аны эстимэ диэн,
Үөрүү ырыатын ыллаабыппыт,
Оо, ол күн кэрэтиэн!
Оннук күн үүнүөн баҕарабын
Саллаат доҕотторбор,
Тарҕастыннар кинилэр бүгүн
Эмиэ дьиэлэригэр.
Сэрии бүттэ, сэрии буолбат диэн,
Бары сир үрдүгэр,
Дьоннор эмиэ ыам ыйын килбиэн
Күнүн көрүстүннэр.
Төрүөтэ: // Иннокентий Эртюков. Талыллыбыт хоһооннор. – Якутскай: Кинигэ изд-та, 1967. – с.429
ПОЛК ЗНАМЯТА
Кыыһар төлөнүнэн кытыастар
Ааспыт сыллары саната,
Кыайыы бэлиэтэ буолан,
Көстөр полк Знамята.
Кини аттыгар дьиппиэрэн,
Харабыл саллаат турар,
Көнөтүк, чиэс биэрэн,
Гвардеецтар ааһаллар.
Бу знамяны бастатан,
Түүн-күнүс уот буурҕаҕа
Ынчыктыы сытар дойдунан
Полк арҕаа барара.
Барара чаҕылҕан дапсыыр
Снаряд ардаҕын аннынан
Чиэһи, көҥүлү көмүскүүр
Үрдүк эрэли ылынан.
Буулдьа тэһитэ сүүрбүт
Гвардейскай Знамя
Дьол, эйэ иһин охсуспут
Геройдары санатта.
Төрүөтэ: // Артамонов И.И. Хоһооннор, поэмалар. – Дьокуускай: Бичик, 2010. – с.98
УЛУУ КЫАЙЫЫНАН КЫНАТТАНАН
Алта уон биэс сыл
Анараа өттүгэр,
1945 сыл
Ыам ыйын 9 күнүгэр,
Ийэ сирин көмүскэспит норуот,
Аҕа дойдутун араҥаччылаабыт норуот,
Хара дьайы кыайбыт норуот,
Эйэ туһугар,
Көҥүл туһугар,
Олох туһугар сомоҕолоспут норуот
Кынаттаах Кыайыыны уһансыбыта!
Урусхаллаах, уодаһыннаах сэрииттэн
Кыайыылаах эргиллэн
Урусхал буолбут куораттарын
Саҥаттан туппута.
Урусхал буолбут олохтон ордон
Саҥа олоҕун саҕалаан барбыта
Көмүскээн ылбыт көмүс дойдутугар,
Араҥаччылаан хаалларбыт
Аҕа дойдутугар,
Улуу Кыайыынан кынаттанан,
Улуу Кыайыынан алгыстанан.
Үтүмэн үгүс өлүүлээх-сүтүүлээх,
Мөлүйүөнүнэн толуктаах,
Аймалҕаннаах-араллааннаах,
Абытайдаах-алдьархайдаах
Аан дойдуну атыйахтыы аймаабыт
Уот сэрии сылларын уҥуордаан
Улуу Кыайыыны ситиһии
Үйэлэр тухары умнуллубат
Кыайыыны уһансыбыт норуокка.
Көлүөнэттэн көлүөнэҕэ
Тириэрдиллэн иһэр
Дириҥ ис номоҕо.
Эйэ, Дьол, Кэскил,
Ийэ сир туһугар
Сириэдийэр аналлаах
Киһи аймах олоҕо!
Фашизмы сиҥнэрбит,
Хара дьайы сиппийбит,
Үрүҥ күүһү үрдэппит,
Үрүҥ күнү күлүмүрдэппит
Сибэтиэй күн –
Кыайыы күнэ,
Өрөгөй күнэ,
Үөрүү күнэ,
Туругуруу күнэ –
Бүгүн ыам ыйын 9 күнэ,
Улуу Кыайыы күнэ.
Бүтүн норуот уһансыбыт Кыайыытын
Бүтүн норуот уруйдуур бүгүн.
Төрүөтэ: // Гольдерова, Саргылаана-Саргы Куо.
Кэм айанньыта: хоһооннор, поэмалар, новелла.
– Дьокуускай: Бичик, 2014. – с.13
КЫАЙЫЫ КҮНҮГЭР
Сүһүөхтэрим уйбакка
Арыычча соһуллабын,
Тыыммын кыайан ылбакка
Нэһииччэ тобуллабын…
Кырдьан, ыалдьын, кыаммакка,
Кыайыы күнүн иннигэр,
Дьиэбэр либиир сыппакка,
Балыыһаҕа киирбиппэр –
Кырасыабай бэйэлээх
Кытыгырас кыргыттар
Тута сылдьан иннэлээх
Туруннулар аттыбар
Уонна ол укуолунан
Эмп бөҕөтүн куталлар –
Испиирдэммит баатанан
Хааммын бобо туталлар.
Улуу Кыайыы даататын
Олус бэркэ саныыбын –
Испиир иҥмит баататын
Иҥсэлээхтик сыллыыбын.
Үйэбиттэн кээрэтэ
Үгүс күн-дьыл аастаҕа –
Испиир сытын кэриэтэ
Хаҕым эрэ хааллаҕа…
Төрүөтэ: // Руфов С.Т. Талыллыбыт айымньылар. – Дьокуускай: Бичик, 2017. – с.143
“АЙХАЛЛАН, КЫАЙЫЫ КҮНЭ!”
Өһүөннээх ыстыыгы өтөрү тутаммыт
Өстөөҕү үүрэммит биир кэргэн буолабыт,
Өктөөптөн саҕалаан көҥүлгэ дайаммыт
Өрөгөй ыһыаҕын өркөннөөн ыһабыт.
Хос ырыата:
Кырыыстаах сэриини сиппийбит
Кыайыыбыт күннэрэ айхаллан,
Куруутун хотууга сирдээбит
Киһилии дьулуурбут махталлан.
Эйэлээх олохпут эркээйи суолугар
Эрэйи элбэтэр сор суордар көтөллөр.
Эмиэ дьэ, иҥсэрэн чалым баай туһугар
Эгиэлээх элиэлэр элиэтээн көтөллөр.
Хос ырыата:
Космоһы баһылаан көппүппүт кэриэтэ
Кытыастар былаахпыт күлүмнүү кыыһыахтын,
Күүстээхтэн сынтайбат эйэбит мэктиэтэ
Күн уота күлүмнүү күндээрэн тахсыахтын.
Хос ырыата:
Төрүөтэ: // Уйбаан Ороһуунускай. “Айхаллан, кыайыы күнэ!” – Бүлүү, 1995. – с.3
